در ۱۹۹۶، کارشناس علوم کامپیوتر به نام نیک سزابو ایده قرارداد هوشمند را مطرح کرد، اما در آن زمان توجه جهانی را به خود جلب نکرد. پس از ظهور بیت کوین و شبکه بلاک‌چین، از سال ۲۰۰۹، این ایده مجدداً مورد استفاده قرار گرفت تا معاملات دیجیتال بیت کوین و دیگر ارزها بر اساس این قراردادها انجام شود.
این نوع قراردادها باعث حذف دخالت شخص ثالث برای ثبت و اجرای قراردادها شد و فرآیند مذاکرات دیجیتالی را تسهیل کرد. در این نوشته، قصد داریم به بررسی تفاوت‌ها، مزایا و معایب قراردادهای هوشمند نسبت به قراردادهای سنتی بپردازیم. در آموزش ارز دیجیتال به طور مفصل به ماهیت، مزایا، معایب و کاربردهای قراردادهای هوشمند پرداخته شده است. مطالعه این آموزش به شما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از این فناوری نوین و کاربردهای آن در دنیای واقعی به دست آورید.
قراردادهای معمولی و سنتی
قبل از ورود به دنیای قراردادهای هوشمند، آشنایی با قراردادهای سنتی که پایه‌ی این نوآوری هستند، ضروری است. قراردادهای سنتی توافقاتی متعهدکننده بین دو یا چند طرف هستند که به منظور ایجاد تعهدات و الزامات قانونی تنظیم می‌شوند. این نوع قراردادها غالباً به صورت کتبی و با حضور واسطه یا شخص ثالث مانند وکیل یا دفترخانه تنظیم می‌شوند که در ازای خدمات خود، هزینه‌ای دریافت می‌کنند.
قابل ذکر است تنظیم و ثبت قراردادهای سنتی می‌تواند هزینه‌بر باشد، به خصوص اگر نیاز به حضور واسطه یا متخصص حقوقی باشد. از طرفی در صورت عدم وجود ضمانت‌های کافی، امکان تقلب و سوء استفاده از قراردادهای سنتی وجود دارد.
قرارداد هوشمند چیست؟
قراردادهای هوشمند نوع جدیدی از قراردادها هستند که به طور خودکار و بدون نیاز به واسطه بر روی بستر بلاک‌چین اجرا می‌شوند. این قراردادها به عنوان پروتکلی توسط برنامه‌نویسان کدنویسی می‌شوند و برای اجرای صحیح آنها، کدنویسی دقیق و استفاده از این فناوری ضروری است. در این بستر، تمام اطلاعات توزیع شده و پس از انجام تغییر نمی‌کنند، بنابراین قراردادهای هوشمند از تغییرات و دستکاری‌ها جلوگیری می‌کنند.
استفاده از قراردادهای هوشمند مزایای متعددی از جمله افزایش امنیت، شفافیت و کارایی معاملات را به همراه دارد. این نوع قراردادها در حال حاضر در حوزه‌های مختلفی مانند زنجیره تامین، امور مالی و مدیریت هویت کاربرد دارند.
نحوه عملکرد قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند برنامه‌های کامپیوتری خودکار هستند که بر روی بستر بلاک‌چین اجرا می‌شوند. برای استفاده از یک قرارداد هوشمند، ابتدا باید مقدار مورد نیاز ارز دیجیتال را به آن واریز کنید. این کار معمولاً از طریق کیف پول ارز دیجیتال شما انجام میشود. پس از واریز وجه، حق مالکیت یا سایر مجوزهای مرتبط با قرارداد به حساب کاربری شما منتقل میشود.
ذخیره داراییها و شرایط قرارداد در بستر بلاک‌چین به این معنی است که همه افراد در شبکه به یک کپی از قرارداد دسترسی دارند. این امر شفافیت و امنیت را افزایش می‌دهد و از دستکاری یا تغییر مفاد قرارداد جلوگیری می‌کند. همچنین شرایط قرارداد، که شامل تعهدات طرفین و جزئیات توافق است، به صورت کد نوشته میشود. این کد توسط زبان برنامه‌نویسی خاصی نوشته میشود که برای بلاک‌چین مورد نظر طراحی شده است.
هنگامی که شرایط از پیش تعریف شده در قرارداد برآورده شوند، قرارداد به طور خودکار اجرا میشود. در این مرحله، تعهدات طرفین بدون نیاز به واسطه یا دخالت انسان انجام میشود. ماینرها، که وظیفه تأیید و نهایی کردن تراکنش‌ها در بلاک‌چین را بر عهده دارند، نقش کلیدی در اجرای خودکار قراردادهای هوشمند ایفا می‌کنند.
توجه شود با وجود مزایای متعدد، قراردادهای هوشمند عاری از محدودیت نیستند. خطاهای برنامه‌نویسی، هک شدن و تفسیرهای حقوقی مبهم از جمله چالشهایی هستند که باید در نظر گرفته شوند.
نقش قراردادهای هوشمند در معاملات
قراردادهای هوشمند در معاملات نقش مهمی ایفا می‌کنند، زیرا این نوع قراردادها به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه‌ها یا شخص ثالث، اجرا می‌شوند. این امر باعث کاهش هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای انجام معاملات میشود. همچنین، با استفاده از قراردادهای هوشمند در بستر بلاک چین، اطمینان از اعتبار و امنیت معاملات بیشتر میشود، زیرا اطلاعات معاملات به صورت رمزنگاری شده و غیرقابل تغییر در شبکه بلاک چین ثبت می‌شوند. به این ترتیب، مخاطبان معاملات از خطرات مرتبط با تقلب، جعل و دستکاری در قراردادها در امان خواهند بود. اگر به خوبی نمیدانید بلاک چین چیست، پیشنهاد میشود مقاله لینک شده را مطالعه نمایید.
مفاد لازم برای ایجاد قرارداد هوشمند
برای ایجاد یک اسمارت کانترکت در بستر بلاک‌چین، به موارد زیر نیاز دارید:
1. موضوع قرارداد:
برنامه باید به محصول یا خدمات مشخص شده در قرارداد دسترسی داشته باشد تا بتواند این خدمات یا محصولات را به صورت خودکار در فرایند عرضه و تقاضا کنترل کند.
2. امضای دیجیتال:
همه شرکت‌کنندگان در قراردادهای هوشمند باید از طریق کلیدهای خصوصی خود قرارداد و توافق‌نامه را امضا کنند.
3. شرایط قرارداد:
این شرایط بیان‌کننده دنباله دقیق از عملیاتی است که اگر به خوبی و به درستی رخ دهد، قرارداد هوشمند در نهایت به اجرا در می‌آید. شرایط قرارداد باید با برنامه‌نویسی مشخص شده و توسط شرکت‌کنندگان امضا شوند.
4. اوراکل:
اوراکل اطلاعات خارجی را وارد قرارداد می‌کند تا قرارداد هوشمند آنها را بررسی و پردازش کند. برای مثال، اگر قرارداد هوشمند اطلاعات هواشناسی را ارزیابی کند، اوراکل می‌تواند از سایت‌های مربوط به هواشناسی استفاده کند.
5. پلتفرم انحصاری:
قراردادهای هوشمند به پلتفرم‌های خاصی در بستر بلاک‌چین صادر می‌شوند تا بین نودهای این پلتفرم انحصاری توزیع شوند.
تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد معمولي و سنتي
اگرچه قراردادهای هوشمند در حال توسعه هستند، اما قراردادهای سنتی همچنان در جهان رایج‌اند و ممکن است تا چند سال آینده جای خود را به قراردادهای هوشمند واگذار کنند. در قراردادهای سنتی، واسطه یا شخص ثالث کمیسیونی برای کارهای دفتری و بازاریابی دریافت می‌کند که ممکن است برای فروشنده مزاحمت‌آور باشد و به ضرر مالی او منجر شود. اما در قراردادهای هوشمند، شخص ثالثی برای پیگیری و نظارت بر روند کار وجود ندارد و تمامی مراحل در بستر غیرمتمرکز و بدون دخالت اشخاص دیگر انجام میشود. به همین دلیل برخی افراد قراردادهای هوشمند را انقلابی در این صنعت می‌نامند که می‌تواند کارآمدتر و اعتماد بین طرفین را حل کند. در قراردادهای هوشمند، مالکیت کالا یا خدمات در صورت پرداخت مبلغ توافق‌شده، بلافاصله به خریدار منتقل میشود و این امر از طریق سیستم قرارداد هوشمند انجام میشود که جلوی هرگونه کلاهبرداری و دستکاری را می‌گیرد.
مزایای استفاده از قراردادهای هوشمند
محبوبیت قراردادهای هوشمند نسبت به قراردادهای سنتی و معمولی به دلایل گوناگونی افزایش یافته است. در این بخش به توضیح این مزایا می‌پردازیم:
1. حذف واسطه‌ها
یکی از برجسته‌ترین مزایای قراردادهای هوشمند، حذف واسطه‌ها در معاملات است. در سیستمهای سنتی، برای انجام بسیاری از معاملات، به واسطه‌‌هایی مانند دفاتر اسناد رسمی، بانک‌ها و وکلا نیاز است که این امر سبب افزایش هزینه‌ها و زمان انجام معاملات میشود.
اما قراردادهای هوشمند با خودکارسازی فرآیند معامله، نیاز به واسطه را از بین می‌برند و مستقیماً بین طرفین معامله اجرا می‌شوند. این امر سبب کاهش چشمگیر هزینه‌ها و همچنین افزایش سرعت انجام معاملات میشود.
2. امنیت
قراردادهای هوشمند بر روی بستر بلاک‌چین اجرا می‌شوند که به لحاظ امنیتی بسیار قوی و نفوذناپذیر است. استفاده از فناوری رمزنگاری در بلاک‌چین، جعل اطلاعات و هک شدن قراردادهای هوشمند را عملاً غیرممکن می‌سازد.
علاوه بر این، به دلیل ماهیت توزیع شده بودن بلاک‌چین، هیچ نقطه مرکزی برای هک شدن وجود ندارد و اطلاعات معاملات در سراسر شبکه به اشتراک گذاشته میشود و از این رو، از بین بردن یا دستکاری اطلاعات قرارداد هوشمند بسیار دشوار است.
3. قابل اعتماد بودن
قابلیت اتکا و شفافیت بالا از دیگر مزایای بارز قراردادهای هوشمند است. شرایط و مفاد قرارداد هوشمند به طور شفاف و کدگذاری شده در بستر بلاک‌چین ذخیره میشود و برای همه افراد قابل مشاهده است. این امر از بروز هرگونه اختلاف و سوءتفاهم بین طرفین معامله جلوگیری می‌کند.
علاوه بر این، به دلیل غیرقابل تغییر بودن اطلاعات در بلاک‌چین، امکان فسخ یا تغییر یکجانبه مفاد قرارداد هوشمند توسط هیچ یک از طرفین وجود ندارد و این امر اعتماد و اطمینان خاطر را برای طرفین معامله به ارمغان می‌آورد.
4. کاهش هزینه
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، حذف واسطه‌ها در قراردادهای هوشمند، سبب کاهش چشمگیر هزینه‌های معامله میشود، به عنوان مثال با استفاده از قراردادهای هوشمند، دیگر نیازی به پرداخت هزینه‌های اضافی مانند هزینه‌های دفاتر اسناد رسمی، کارشناسان و وکلا نیست.
5. کارآمد بودن
قراردادهای هوشمند فرآیند انجام معاملات را به طور چشمگیری تسهیل و تسریع می‌کنند. در سیستمهای سنتی، انجام بسیاری از معاملات مستلزم صرف زمان و حضور فیزیکی طرفین در یک مکان مشخص است. اما قراردادهای هوشمند با خودکارسازی فرآیند معامله، این نیاز را از بین می‌برند و امکان انجام معاملات را در هر زمان و مکانی فراهم می‌کنند.
6. تنوع
قابلیت انعطاف‌پذیری و تنوع بالا از دیگر مزایای قراردادهای هوشمند است. با استفاده از این فناوری، می‌توان برای طیف گسترده‌ای از معاملات از جمله خرید و فروش املاک و مستغلات، اوراق بهادار، زنجیره تامین و غیره، قراردادهای هوشمند طراحی و اجرا کرد.
معایب قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند، همچنین معایبی نیز دارند که به آنها اشاره می‌کنیم:
1. عدم رسمیت قانونی
یکی از چالش‌های اصلی پیش روی قراردادهای هوشمند، عدم رسمیت قانونی آنها در بسیاری از کشورها است. در حال حاضر، قوانین موجود در اکثر کشورها برای رسیدگی به دعاوی و اختلافات ناشی از قراردادهای هوشمند به طور کامل مجهز نیستند. این امر می‌تواند باعث ایجاد ابهام و نااطمینانی در استفاده از این نوع قراردادها شود و از پذیرش گسترده آنها در مبادلات تجاری جلوگیری کند.
2. خطای انسانی
به دلیل کدنویسی توسط انسان، احتمال بروز خطا در روند قرارداد وجود دارد و اگر خطایی رخ دهد، امکان اصلاح قرارداد و رفع خطا ممکن نیست.
3. هزینه بالای تنظیم
تنظیم و اجرای قراردادهای هوشمند نیازمند دانش و تخصص برنامه‌نویسی در زمینه بلاک‌چین است. این امر یافتن متخصصان واجد شرایط و باتجربه را برای تنظیم قراردادهای هوشمند دشوار و پرهزینه می‌کند. هزینه بالای تنظیم این قرارداد می‌تواند مانعی برای استفاده از آنها توسط افراد و کسب‌وکارهای کوچک باشد.
4. مشکلات مربوط به اوراکل‌ها
استناد به اوراکل‌ها می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، زیرا این اطلاعات متمرکز هستند و قابلیت هک شدن و تغییر پیدا کردن دارند.
5. زیرسوال رفتن حریم خصوصی
ذخیره اطلاعات معاملات در بستر بلاک‌چین به طور عمومی و دائمی، می‌تواند نگرانی‌هایی را در خصوص حریم خصوصی طرفین معامله ایجاد کند. انتشار جزئیات قراردادهای هوشمند، از جمله هویت طرفین، مبلغ معامله و سایر شرایط، می‌تواند اطلاعات حساس را در معرض دید عموم قرار دهد و حریم خصوصی افراد را نقض کند.
نگاهی به کاربرد قراردادهای هوشمند در دنیای امروز
قراردادهای هوشمند، ابزاری بی‌نظیر در فناوری بلاک‌چین هستند که به انقلابی در زندگی ما راه می‌دهند. این قراردادها، قدرتی را دارند که افراد، شرکت‌ها و کسب‌وکارها را از وابستگی به نهادهایی مانند بانک‌ها آزاد می‌کنند. فناوری بلاک‌چین با قراردادهای هوشمند، قابلیتی دموکراتیک‌تر برای جهان امروز و آینده فراهم می‌کند.
کاربردهای قراردادهای هوشمند در بلاک‌چین بسیار گسترده است و در صنایع مختلفی مانند بیمه، توسعه محصول، رایگیری، بهداشت و سلامت، معاملات همتا به همتا، زنجیره تامین، تحقیقات پزشکی و دیگر زمینه‌ها، برای صاحبان کسب‌وکارها و مشاغل، مزایای فراوانی را به ارمغان می‌آورد.
بیشتر بخوانید:
دانلود PDF مقاله قرار دادهای هوشمند
